Overprikkeling bij autisme (ASS)

Wanneer je geen autisme hebt, is het moeilijk voor te stellen hoe het werkt om overprikkelt te raken of te zijn. Eerder schreef ik al een blog over overprikkeling in relatie tot de energie wat het kost. Toch vind ik het belangrijk om eens uit te schrijven hoe dat dan werkt. Niet op basis van de psychopathologie, maar feitelijk hoe dit bij mij werkt in verschillende situaties. Aan het einde van deze blog heb ik een video gevonden van een Engelstallige autisme vereniging, die eigenlijk wel heel goed laat zien wat er allemaal voor prikkels binnen komen.

Situatie met overprikkeling in geluid

Als het je lukt, kun je de situatie misschien wel inbeelden. Maar je wacht in de hal van het station. Ik neem in mijn gedachten daarin de stationshal van Groningen, zie onderstaand.

Het is een grote hoge hal met overal stenen. Ik zit op het bankje te wachten en tijdens het wachten. In de tussentijd komen ALLE geluiden bij mij binnen zonder een filter er tussen. Wat hoor je dan allemaal? Eigenlijk heel erg veel: pratende mensen bij het loket, pratende mensen met elkaar, rollende trolleys, mensen die aan het bellen zijn, mensen die rennend voorbij komen met harde stappen op de stenen vloer, openklikkende koffers, de omroepen van het station, de omroepen van eventueel vertrekkende of vertraagde treinen, het openen en sluiten van de deuren, een duif die van zijn patatje zit te smullen, een vloekende meneer of mevrouw die zijn aansluiting heeft gemist, een dakloze man (of vrouw) die voorbijgangers vraagt om wat kleingeld, iemand die een blikje drinken open trekt of het geritsel van de broodzakjes die zojuist gehaald zijn.

Het is slechts een momentopname, maar al deze geluiden komen tegelijkertijd binnen zonder een filter als ik mezelf niet zou beschermen. Laat staan dat ik in die chaos van geluiden ook nog een gesprek zou moeten voeren of mezelf moet focussen of het een of het ander. Dat lukt gewoon niet. Ik verneem die dingen dan ook vrij snel aan bijvoorbeeld hoofdpijn wat voor mij al een signaal betekent van; je bent al de grens voorbij van overprikkeling. Een ogenschijnlijk kort moment dat je moet wachten, kan dan ineens een hele opgave zijn, die voor andere mensen zonder autisme niet voor te stellen is. Gelukkig kun je voor geluidsprikkels wel wat dempen, denkend aan een (active noicecancelling) koptelefoon of oordopjes die het geluid dempen (al dan niet op maat gemaakt).

Wanneer je al overprikkeld bent, komen geluiden nog luider binnen. Zoiets eenvoudigs als het openmaken van een blikje frisdrinken kan het geluid daarvan als spelden in je hoofd prikkend aanvoelen. Om deze reden is de enige antwoord bij overprikkeling ook rust vinden.

Situatie met overprikkeling in licht

Er zijn sommige lichtbronnen of de combinatie van licht die erg vervelend zijn voor mensen met autisme. Zo is flikkerend licht niet alleen onprettig, maar kun je ook denken aan fel afgestelde lampen of schermen. Een recente situatie hierin was een bezoek aan een opticien die net hun winkel had verbouwd. Ze vonden het wel modern, heb ik mij laten vertellen. Maar het licht is zo wit en fel, dat ik binnen 5 minuten hoofdpijn voelde opkomen. Het is dat ik echt naar de opticien moest, maar als dit in elke willekeurige andere winkel gebeurd zou zijn, was ik omgedraaid en was ik niet verder gelopen. Ditzelfde geld voor grote schermen waar snel wisselende beelden op komen. Ik krijg daar enorme hoofdpijn van of van flikkerend licht dat in een hoog tempo gaat. Het meest lastige van de prikkel licht is dat je hier niet heel veel aan kan doen om jezelf te beschermen. Je kan een zonnebril opzetten bij fel licht, maar als je hier niet op voorbereid bent, is het al snel te laat, omdat dit zo snel gaat in overprikkeling.

Om een super irritant licht na te bootsen voor mensen zonder autisme heb ik onderstaande video geplaatst: Hoe lang lukt het jou om hier naar te blijven kijken? Ik heb zelf dat ik hier eerste signalen van hoofdpijn ervaar na 20 seconden, waarbij de felheid van mijn computerbeeldscherm iets lager staat dan de helft. Even voor het beeld en de referentie.

Situatie met overprikkeling van mensen

En dan is het ook nog een stuk dat ik echt last kan hebben van mensen, ook als ik licht en geluid even buiten beschouwing laat. Ook dat kan agitatie opleveren, met name in de onverwachte situaties van aanraking. Daarbij komt dan ook nog eens de nodige lichaamswarmte vrij, waarbij ik het van mezelf al snel warm genoeg heb. Ik heb dus ook wel een bepaalde fysieke persoonlijke ruimte om me heen om me kalm te houden, het liefst houd ik mensen, zeker als ze niet dichtbij me staan (als familie, vrienden, partner) tenminste 2 meter uit mijn buurt en moeten ze ook zeker niet spontaan een hand op de schouder leggen. Daar gaat mijn hartslag onmiddellijk van omhoog. Dus laat staan dat je in een menigte van mensen hebt waar je totaal geen invloed hebt op je eigen persoonlijke ruimte. Dit geeft bij mij heel snel agitatie. Het is bijvoorbeeld ook voor een kleine boodschap in de supermarkt een reden om een boodschappenkar mee te nemen, zodat er voor mij in elk geval ruimte ontstaat. Maar ook op dingen als (wereld)restaurants, markten, bradrieën, festivals, concerten, wachtrijen, een zaal in de bioscoop waarbij mensen om me heen zitten etc. Ik moet er totaal niets van hebben, te veel mensen, te dichtbij mij en ik ervaar dan hele nare kriebels in mijn lijf alsof het gaat jeuken. Ook deze prikkel is niet altijd te voorkomen en is een kwestie van ondergaan. Maar het liefst vermijd ik het dan of trek ik me na een bepaalde periode even terug, bijvoorbeeld als je op een verjaardag bent dat je dan toch ervoor kiest om na een tijdje met de gebruikelijke rokersgroep mee naar buiten te gaan.

Of dat je per ongeluk aangeraakt word of gestoten in een drukke omgeving. Hierbij gaat onmiddellijk mijn hart sneller kloppen, maar niet op de juiste manier.

En nu combineren maar…

Maar bovenstaande voorbeelden zijn er slechts enkele van die ik ervaar. Ik ervaar ook agitatie bij te warme temperaturen bijvoorbeeld of bij bepaalde geuren. Ook heb ik dit bij bepaalde stoffen die agitatie geven, maar niet zo makkelijk uit te leggen voor mensen die geen autisme hebben.

Maar het is ook nog eens zo, dat je vaak niet alleen licht hebt, of alleen geluid, of alleen mensen. De combinatie ervan versterkt ook nog eens de overprikkeling. Want uit het voorbeeld van het geluid, heb je ook nog de mensen, de drukte die meetelt, de lichtinval van zo’n hal, de weerkaatsing van licht op basis van het glas van de deuren etc., dit geldt ook bij het doen van uitjes, waarbij er allerlei verschillende factoren samen komen en dan net het verschil maken of het kan leiden tot overprikkeling of niet. Alles trekt ook in die zin aan, waardoor je binnen no-time helemaal overprikkeld kan raken. Dit is niet alleen stressvol, maar vreet ontzettend veel energie. De combinatie van factoren, die laten de onderstaande video goed zien, hoe het binnen een winkelcentrum kan ontstaan. Laat staan hoe dit is op andere plekken.

Video

De onderstaande video is vanuit de belevingswereld van een kind. Echter werkt dit niet veel anders dan bij volwassenen met autisme.